آتا افندیآتا افندی از مشایخ مجاهد و استعمارستیز ترکیه در قرن چهاردهم هجری/ نوزدهم و بیستم میلادی بوده است. او در سال‌های جنگ استقلال ترکیه فعالیت زیادی علیه استعمارگران انجام داد. مرکز فعالیت او خانقاه ازبکان بود. وی بعد از استقلال ترکیه در همان خانگاه عزلت گزید و سرانجام در ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۶ در استانبول دیده از جهان فروبست و در اسکودار دفن گردید. ۱ - معرفی اجمالیآتا افندی در ۱۳۰۱ ق/ ۱۸۸۳ متولد گردید. پس از پایان تحصیلات دینی خود، به سمت شیخ خانقاه ازبکان در اسکودار تعیین شد. این خانقاه، به صورت پایگاه تبلیغاتی و سپس نظامی او درآمد که در آن به اشاعه و تبلیغ احکام دین می‌پرداخت. ۲ - اقدامات سیاسیبرخی از اقدامات آتا افندی به شرح ذیل است: ۲.۱ - مبارزات مخفی با اشغالگراندر سال‌های جنگ استقلال (۱۹۱۹-۱۹۲۰)، تکیه ازبکان مرکز ارتباط میان استانبول و آناتولی و قرارگاه مخفی کسانی بود که از استانبول به سوی آناتولی می‌رفتند. او از جمله کسانی بود که برای مقابله با اشغالگران انگلیسی اولین بار جمعیتی سری به نام «جمعیت قدرت عمومی» تشکیل داد و به عنوان شخصیتی دینی و معنوی از اعتبار و نفوذی که در بین مردم داشت، بهره بسیار برد. اشغالگران در آغاز، در حالی که در کوی و برزن استانبول، جاسوس بومی یا غیر بومی به کار گماشته بودند نسبت به مساجد، منابر، تکیه‌ها، خانقاه‌ها و شخصیت‌های دینی بی‌توجه بودند و به آن‌ها با سوء ظن نمی‌گریستند. آتا افندی که در زمره این کسان قرار داشت از غفلت اشغالگران توانست به بهترین صورت استفاده کند. وی در مساجد و خانقاه نطق‌هایی بر ضد اشغالگران ایراد می‌کرد و مسلمانان را به مبارزه و جهاد با دشمنان فرا می‌خواند و امامان جماعت مساجد را که در بین مردم از احترام و منزلتی خاص برخوردار بودند با خود، هم‌رأی و همراه ساخته و آنان را برای تهیه سلاح و مهمات به یاری می‌طلبید. آتا افندی در طول روز با خطابه‌های پرشور خود، مردم را به آینده خوشبین و امیدوار می‌نمود و با فرا رسیدن شب، سلاح بر دوش گرفته و محدوده خانقاه را محافظت می‌نمود تا سلاح و مهمات، از گوشه و کنار به تکیه ازبکان حمل و از آنجا نیز به وسیله فداییان جمعیت قدرت عمومی به انبار منتقل گردد. سپس در زیر الوارهای چوب به وسیله کامیون‌ها به پایگاه مخفی نیروهای قوای ملی در علمداغ رسانده می‌شد. ۲.۲ - ایجاد بیمارستان مخفیفعالیت آتا افندی تنها به این محدود نمی‌گردید. او در تکیه ازبکان بیمارستانی مخفی دایر نمود تا رزمندگانی که در مقابله با دشمن متجاوز و نیروهای شبه نظامی ارمنی و یونانی مجروح می‌شدند، در این محل بستری و به دست پزشکان وطن‌دوستی که داوطلبانه و مخفیانه در تکیه ازبکان بودند، معالجه شوند. ۲.۳ - نظم بخشیدن به مبارزانمحور فعالیت آتا افندی مخفی‌کردن و یاری کسانی بود که می‌خواستند برای نبرد به آناتولی بروند. بسیاری از شخصیت‌های مهم که در شرایطی مساعد و مناسب خود را به آنکارا رسانده بودند، مدتی را در تکیه ازبکان، مهمان آتا افندی بودند. او در کوچه و بازار و قهوه خانه‌های اسکودار راه می‌افتاد و افرادی را که به قصد رفتن به آناتولی وارد اسکودار شده بودند با علامت و رمزی که بین خود داشتند جستجو نموده و به تکیه ازبکان می‌برد. بعد، این افراد را در دسته‌های پانزده تا بیست نفری نظم داده، با حصول اطمینان و تدابیر امنیتی به بیرون از منطقه اشغالی هدایت می‌کرد. وی خبرهای مختلف را از طریق انجمنی سری که در اسکودار تشکیل داده بود، در نشست روزانه‌اش در شهر دریافت می‌کرد و بر اساس این اخبار و اطلاعات، فعالیت‌های خود را شکل می‌داد و به راهنمایی مجاهدان می‌پرداخت. ۳ - جایگاه سیاسی خانقاه آتا افندیخانقاه آتا افندی همانند یک مرکز ارتباطی و اطلاعاتی فعالیت می‌کرد. ارسال بسیاری از خبرهای مهم از استانبول به آناتولی و یا بالعکس و نیز ارتباط اکثر نیروهای مردمی که در آناتولی بودند با خانواده‌های خود در استانبول از همین طریق برقرار می‌شد. آتا افندی با مراکز فعالیت و مقاومت ملی در استانبول ـ که برای تامین و ارسال نیرو و سلاح به جنبش مقاومت در آناتولی، برپا شده بود ـ نیز در ارتباط بود. همچنین، مریدان و شاگردان وی و درویشان دلیر تکیه ازبکان، به رزمندگان داوطلبی که توانسته بودند تا نزدیکی آنجا نفوذ کنند، کمک می‌رساندند، آنان را پناه می‌دادند و زخمیان را معالجه می‌نمودند. ۴ - جایگاه علما در مبارزاتآتا افندی که در طول جنبش مقاومت ملی آناتولی نقش رابط را میان آناتولی و استانبول ایفا کرده بود، پیش از آن که جنگ استقلال به پایان رسد از طرف اشغالگران دستگیر شد. «هارون آرمسترانگ» از افسران سرویس اطلاعاتی انگلستان که خود هنگام دستگیری آتا افندی حضور داشته این گونه نقل می‌کند: «ما هیچ فکر نمی‌کردیم که شخصیت‌های دینی ترکان در عملیات مقاومت نقشی داشته باشند؛ اما وقتی شروع به تحقیقات وسیعی در زمینه چگونگی شکل‌گیری مقاومت ملی در میان ترکان کردیم دریافتیم که… عالمان و خادمان دینی تنها به ایراد وعظ و بیان مواعظ اکتفا نمی‌کردند؛ بلکه در تشکیل جنبش مقاومت ملی شرکت جسته و نقش بسیار برجسته‌ای ایفا می‌نمودند. آنان به واسطه نفوذی که میان مردم داشتند، می‌توانستند تمام وظایف خود را به بهترین صورت به انجام رسانند.» ۵ - سرانجام خانقاه آتا افندیپس از جنگ استقلال و رهایی استانبول از چنگال اشغالگران، آتا افندی در همان خانقاه گوشه عزلت گزید و در آغاز حکومت مصطفی کمال آتاتورک، تکیه ازبکان نیز مانند دیگر تکایا و خانقاه‌ها بسته شد. ۶ - وفات آتا افندیآتا افندی که عمری در راه استقلال و اعتلای وطن و ارشاد و راهنمایی مسلمانان، با اخلاص و فداکاری تمام کوشیده بود، سرانجام در ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۶ در استانبول دیده از جهان فروبست و در اسکودار دفن شد. [۱]
اولیالار انسیکلوپدیسی (دایره المعارف اولیاء)، ص۲۴۷-۲۵۲.
۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامههای انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «آتا افندی». رده‌های این صفحه : انقلابیون اهل ترکیه | تاریخ ترکیه | تراجم | علمای ترکیه | علمای قرن چهاردهم | مبارزان علیه استعمار
|